|
Języki tocharskie
Języki tocharskie nastręczają wiele trudności. Chociaż stanowią odrębną gałąź w rodzinie indoeuropejskiej, zagadkowe pozostają związki z językami staroeuropejskimi oraz miejsce, gdzie języki tocharskie były w przeszłości używane.
Pod koniec XIX w. coraz więcej podróżników docierało do bezkresnych obszarów Azji Środkowej. Wśród nich był Węgier Aurel Stein, który podczas podróży do Turkiestanu (dziś zachodnie Chiny) w 1907 r. nabył kilka starożytnych dokumentów zaoferowanych mu przez pewnego buddyjskiego mnicha. Mnich ów, czyszcząc naścienne malowidła w klasztorze natrafił na szczelinę w ścianie, która odsłoniła bibliotekę pełną starożytnych dokumentów. Wiele z nich udało się szybko odczytać, gdyż pisane były północnoindyjskim pismem brahmi. Okazało się także, że część z nich pisana jest dwoma pokrewnymi, lecz nieznanymi językami. Były wśród nich tłumaczenia tekstów buddyjskich i sanskryckich, a także rachunki i paszporty dla karawan. Wiele kolejnych wypraw do oaz w Turkiestanie pozwoliło odnaleźć duże ilości dokumentów pisanych tymi nieznanymi językami. Pierwszy język nazwano tocharskim A (turfańskim), a drugi tocharskim B (kuczańskim). Niestety, jak to często bywa, nazwa nadana impulsywnie tym językom i ludom nimi mówiącym zupełnie mija się z prawdą. Zdaniem starożytnego kronikarza Staborna Tocharowie zamieszkiwali wschodnią część Persji i w II w. p.n.e. pokonali greckiego władcę Baktrii. Zasadniczo niewiele można powiedzieć o tym tajemniczym ludzie, który w IV-VI w. n.e. zamieszkiwał kotlinę Turfańską (obecnie wschodnie Chiny). Dzięki sprzyjającemu klimatowi liczne zapisy sporządzone na papierze mogły przetrwać w doskonałym stanie 1500 lat, przynosząc ciekawe informacje o cywilizacji miejskiej w Azji Centralnej. Trudno cokolwiek powiedzieć o tym, czy i kiedy Tocharowie przybyli do kotliny Turfańskiej. Zachowane zapisy w języku tocharskim dotyczą głównie tłumaczeń tekstów sanskryckich i buddyjskich oraz rachunków klasztornych i paszportów dla karawan. Teksty buddyjskie wskazują na ich misyjny charakter, nie ma natomiast żadnych wzmianek o wcześniejszych wierzeniach Tocharów. Istotne jest, że miasta tocharskie leżały na Jedwabnym szlaku. Prawdopodobnie cywilizacja tocharska upadła, a języki wymarły wskutek najazdów plemion tureckich Ujgrów w IX w. Pierwsza wersja języka tocharskiego (wersja A, turfańska) znana jest głównie z pozostawionych archiwów tłumaczeń tekstów sanskryckich oraz buddyjskich. Druga (wersja B) znana jest także z licznych rachunków klasztornych, paszportów dla karawan i zapisów handlowych itp. Analizując obie wersje języków tocharskich uczeni doszli do wniosku, że są one językami siostrzanymi tzn., że żaden z nich nie jest poprzednikiem drugiego. Oba języki występowały w tym samym czasie. Jest bardzo prawdopodobne, że oba wywodzą się od wspólnego przodka – języka pratocharskiego. Języki tocharskie zalicza się do grupy języków kentum (wraz z germańskimi, italskimi, celtyckimi). Odkrycie kentumowego charakteru języków tocharskich wskazuje, że języki kentum usytuowane były na peryferiach indoeuropejskiego świata, języki satem – w centrum. Języki tocharskie - prawdopodobnie ze względu na peryferyjne położenie wśród języków indoeuropejskich - zachowały wiele archaizmów. Liczebniki główne dla obu wersji są następujące: A: 1. sas, 2. wu, 3. tre, 4. stwar, 5. pan, 6. sak, 7. spat, 8. oktat, 9. nu, 10, sak, 100. kant; B: 1. se, 2. wi, 3. trai, 4. stwer, 5. pis, 6. skas, 7. sukt, 8. okt, 9. nu, 10, sak, 100. kante. |
© 2002-2008 Fronsac