Leksykon demonów

Na tej stronie znajduje się niezbyt obszerny leksykon demonów. Niektórym z nich poświęcam więcej miejsca, inne traktuję zdawkowo. Wszystko zależy w głównej mierze od ich popularności i zasięgu, no i oczywiście od zgromadzonych informacji. Wszystkie nazwy własne w liczbie pojedynczej z kilkoma wyjątkami (liczba mnoga).

-A-

Adżacha - Duch powietrzny o cechach złowrogich znany na Bałkanach, porywający wody; wężokształtny, męski.

Aitwar - Bałtyjski duch domowy, przyjazny gospodarzom; występujący pod postacią zaskrońca; patrz też Had, Gad

-B-

Baba Jaga (Buba, Jędza, Czarownica, Wiedźma) - Istota półdemoniczna żyjąca w bliskości osad ludzkich; znana ze swoich umiejętności wieszczbiarskich i magicznych; występuje jako starucha, lecz czasem wciela się w postaci zwierząt (żab, ropuch, ciem); niekiedy przedstawiana jako leśne bóstwo opiekuńcze zwierząt mieszkające głęboko w lesie w chacie na kurzej stopie; poluje na zabłąkane w lesie dzieci.

Boginka - Demon wodny o cechach Rusałki i Wiły znany w Małpolsce; patrz Rusałka, Wiła

Bohynka - Demon występujący na Ukrainie; patrz Boginka

Borowy - Demon leśny pochodzenia naturalnego znany u Słowian zachodnich - Władca lasu; zamieszkiwał niedostępne części lasu; występował w postaci różnych zwierząt leśnych - najczęściej niedźwiedzia; przedstawiany także jako starzec niewielkiego wzrostu.

Boruta - Znany u Słowian zachodnich demon leśny; patrz Borowy

Buba - patrz Baba Jaga

-C-

Chmurnik - patrz Płanetnik

Czarownica - patrz Baba Jaga

-D-

Domowik (Domowy, Domawik, Gospodarz) - Wschodniosłowiański przyjazny demon domowy; życzliwy wobec gospodarzy za okazywaną pomoc.

Dziad (Died) - Wschodniosłowiański demon leśny; patrz Borowy

Dziwożona - Południowosłowiański demon wodny o cechach Wiły; nazwa nie jest do końca jasna - można ją rozumieć jako" żony-dziwy"; patrz Wiła

-G-

Gad - Duch domowy znany głównie na Białorusi; przedstawianie demonów czuwających nad gospodarstwem domowym  miało u Słowian postać gada najczęściej zaskrońca.

-H-

Had - patrz. Gad

-L-

Laskowiec - Zachodniosłowiański demon leśny; patrz Borowy

Latawiec - Demon śmierci (pochodzący od dusz dzieci) znany u Słowian zachodnich; patrz Nawka

Lesowik - Wschodniosłowiański demon leśny; patrz Borowy

Leszy - Wschodniosłowiański demon leśny; patrz Borowy

Leśny Dziad - Wschodniosłowiański demon leśny; patrz Borowy

-Ł-

Łobasta - Znany w Rosji demon wodny o cechach Utopca; patrz Utopiec

-M-

Majka - patrz Nawka

Mamuna - Znany na ziemiach polskich żeński demon podmieniający dzieci.

Mara - patrz Zmora

Mawka - patrz Nawka

Mora - patrz Zmora

-N-

Nawka (Nawija, Mawka, Majka) - Znany na Bałkanach demon śmierci pochodzący od dusz dzieci zmarłych śmiercią gwałtowną; cechowała je szczególna napastliwość za przerwane życie; niekiedy występują w postaci ptaków zwiastujących swoją obecność przenikliwym piszczeniem; niekiedy kojarzone z demonem wodnym Wodnikiem, który miałby nimi władać; nazwa pochodzi od prasłowiańskiego "*nav", co znaczy "trup".

-O-

Obłocznik - patrz Płanetnik

Oczeretnik - Wschodniosłowiański duch leśny; patrz Borowy

-P-

Płanetnik (Obłocznik, Chmurnik)- Demon powietrzny znany w Polsce i na Ukrainie; jest wcieleniem młodych mężczyzn wciągniętych w chmury tuż przed burzą; miał właściwość sterowania chmurami, był gromowładny.

Płonek (Boginiak, Odmieniec) - Dziecko podmienione podczas nieuwagi rodziców przez Wiły lub Rusałki; niekiedy powodem podmiany był zbyt długi okres, w którym dziecko nie zostało jeszcze ochrzczone.

Pływnik - patrz Utopiec

Południca (Przypołudnica) - Demon powietrzny żeński znany w Polsce; Południca pojawiała się w południe powstając z wiru powietrznego (lub wg innych wersji biorąc swój początek z dusz osób zmarłych przed ślubem); miała negatywny wpływ na pracujących w polu.

Przypołudnica - patrz Południca

-R-

Rusałka - Demony wodne żyjące nad brzegami rzek i jezior; występowały w postaci młodych dziewcząt o długich wiecznie wilgotnych włosach (niekiedy o przenikliwym ciele, przez które widać wnętrzności); swoim urokiem oraz śpiewem wabiły młodych mężczyzn, a ten który uległ i zbliżył się do kręgu Rusałek tańczył w nim, aż do całkowitego wyczerpania i śmierci lub został zniewolony pieszczotami, które doprowadzały go do śmierci; Rusałki są znane niemalże wyłącznie na Białorusi i są prawdopodobnie słowiańską pożyczką rzymskiej "rosalii" - czas i sposób zapożyczenia nie są jasne; patrz też Wiła

-S-

Samodziwa - Południowosłowiański demon wodny o cechach Wiły; patrz Wiła

Samowiła - Południowosłowiański demon wodny o cechach Wiły; patrz Wiła

Skarbnik - Duch kopalni wędrujący jej korytarzami; nie zawsze życzliwy, pilnujący swoich bogactw ukrytych, gdzieś w najgłębszych korytarzach.

Strzyga (Strzygoń, Strzyg, Strzyżeń) - Demon śmierci w postaci ptaka (sowy) znany u Słowian zachodnich wysysający krew swoim ofiarom; słowiańska Strzyga jest prawdopodobnie pożyczką łacińską ("Striga"), nieznane są czas i droga zapożyczenia; niewykluczone, że Strzyga zastąpiła w zachodniej Słowiańszczyźnie Upiora.

-T-

Topielec - patrz Utopiec

Topiec - patrz Utopiec

-U-

Ubożę (Domowy, Domawik, Gospodarz) - Znany na ziemiach polskich życzliwy demon domowy; nazwa pochodzi od słowa "bóg" oznaczającego bogactwa, a w zestawieniu "u-bogi" jako przysparzający bogactw lub według drugiej wersji jako "nie posiadający bogactw"; żył pod kominem, pod progiem, na strychu; szczególnie aktywny był w nocy, gdy pojawiając się tu i tam sprawdzał pracę gospodarza i poprawiał ją; dla Ubożęcia pozostawiano resztki posiłków (szczególnie w Wielki Czwartek), on w zamian ostrzegał gospodarzy przed niebezpieczeństwami.

Upiór (Upir) - Przez Słowian uznawany za żywego trupa demon śmierci żywiący się krwią i ciałem ludzkim; Upiory pochodzą od dusz wisielców i samobójców; szczególnie napastliwe w stosunku do własnej rodziny.

Utopek - patrz Utopiec

Utopiec (Utopek, Pływnik, Wirnik) - Złowrogi demon wodny pochodzący od dusz osób utopionych; pod różnymi nazwami znany w całej Słowiańszczyźnie; zamieszkiwał akweny wodne; występował w postaci ryby, niekiedy wychodził z jezior i rzek pojawiając się w postaci ludzkiej, demona można było poznać po ociekającej z niego wodzie oraz kałużach, które pozostawiał wszędzie tam, gdzie się pojawił.

-V-

Velevitka - Demon śmierci znany na Kaszubach; prawdopodobnie wcielenie Welesa.

-W-

Wampir (Wąpir, Wąpierz, Ząpir) - Demon śmierci, wcielenie dusz wisielców i samobójców; nazwa wg Brucknera pochodzi od prasłowiańskiego "*ząpir" czyli "wydęty"; cechowało go pastwienie się nad ofiarą, aż do śmierci.

Wiedźma - patrz Baba Jaga

Wilczy Pasterz (Vucji Pastir) - Południowosłowiański demon leśny; patrz Borowy

Wiła (Samowiła, Samodziwa, Dziwożona) - Demony wodne żyjące nad brzegami rzek i jezior znane Słowianom południowym i wschodnim; nazwa demona może pochodzić od prasłowiańskiego "*viti" czyli "wić się"; przybierały postać młodych dziewcząt, czasem łabędzi; Wiły niekoniecznie miały złowrogi charakter: zapewniały dobre połowy rybakom, lecz rozgniewane utrudniały życie w najróżniejszy sposób: rwały sieci, płoszyły ryby, podmieniały lub porywały dzieci (dziecko, które wychowywało się wśród Wił nie było już potem normalnym dzieckiem - stawało się uciążliwe, nadpobudliwe, miało nieproporcjonalne części ciała lub przeciwnie stawało się zamknięte i lękliwe; dzieci takie znane są jako: płonki, boginiaki, odmieńce); istniał przesąd, że kto zobaczy Wiłę będzie za nią tęsknił przez całe życie; Wiły były wcieleniem dusz dziewcząt zmarłych w młodym wieku.

Wirnik - patrz Utopiec

Wodjanoj - Wschodniosłowiańska odmiana Wodnika; patrz Wodnik

Wodnik (Wodianoj) - Demon wodny uchodzący za władcę wód oraz innych demonów wodnych (Utopców itp.); występował w postaci ryby (wyróżniającej się wielkością wśród innych ryb); corocznie żądał ofiar (topielców) tropiąc nieostrożnych kąpiących się; aby zapobiec ofiarom z ludzi składano mu celowe ofiary ze zwierząt (kur, koni itp.).

-Z-

Zmora (Mora, Mara) - Duch śmierci pochodzący w głównej mierze z dusz osób zamordowanych; znany Słowianom zachodnim i południowym.

-Ż-

Żmij - W tradycji polskiej duch powietrzny, przyjazny człowiekowi; walczący razem z Perunem przeciwko siłom śmierci; w innych częściach ziem zamieszkanych przez Słowian wcielenie Welesa o złowrogim nastawieniu do ludzi.

© 2002-2007 Fronsac