|
Leksykon demonów Na tej stronie znajduje się niezbyt obszerny leksykon demonów. Niektórym z nich poświęcam więcej miejsca, inne traktuję zdawkowo. Wszystko zależy w głównej mierze od ich popularności i zasięgu, no i oczywiście od zgromadzonych informacji. Wszystkie nazwy własne w liczbie pojedynczej z kilkoma wyjątkami (liczba mnoga).
-A- Adżacha - Duch powietrzny o cechach złowrogich znany na Bałkanach, porywający wody; wężokształtny, męski. Aitwar - Bałtyjski duch domowy, przyjazny gospodarzom; występujący pod postacią zaskrońca; patrz też Had, Gad -B- Baba Jaga (Buba, Jędza, Czarownica, Wiedźma) - Istota półdemoniczna żyjąca w bliskości osad ludzkich; znana ze swoich umiejętności wieszczbiarskich i magicznych; występuje jako starucha, lecz czasem wciela się w postaci zwierząt (żab, ropuch, ciem); niekiedy przedstawiana jako leśne bóstwo opiekuńcze zwierząt mieszkające głęboko w lesie w chacie na kurzej stopie; poluje na zabłąkane w lesie dzieci. Boginka - Demon wodny o cechach Rusałki i Wiły znany w Małpolsce; patrz Rusałka, Wiła Bohynka - Demon występujący na Ukrainie; patrz Boginka Borowy - Demon leśny pochodzenia naturalnego znany u Słowian zachodnich - Władca lasu; zamieszkiwał niedostępne części lasu; występował w postaci różnych zwierząt leśnych - najczęściej niedźwiedzia; przedstawiany także jako starzec niewielkiego wzrostu. Boruta - Znany u Słowian zachodnich demon leśny; patrz Borowy Buba - patrz Baba Jaga -C- Chmurnik - patrz Płanetnik Czarownica - patrz Baba Jaga -D- Domowik (Domowy, Domawik, Gospodarz) - Wschodniosłowiański przyjazny demon domowy; życzliwy wobec gospodarzy za okazywaną pomoc. Dziad (Died) - Wschodniosłowiański demon leśny; patrz Borowy Dziwożona - Południowosłowiański demon wodny o cechach Wiły; nazwa nie jest do końca jasna - można ją rozumieć jako" żony-dziwy"; patrz Wiła -G- Gad - Duch domowy znany głównie na Białorusi; przedstawianie demonów czuwających nad gospodarstwem domowym miało u Słowian postać gada najczęściej zaskrońca. -H- Had - patrz. Gad -L- Laskowiec - Zachodniosłowiański demon leśny; patrz Borowy Latawiec - Demon śmierci (pochodzący od dusz dzieci) znany u Słowian zachodnich; patrz Nawka Lesowik - Wschodniosłowiański demon leśny; patrz Borowy Leszy - Wschodniosłowiański demon leśny; patrz Borowy Leśny Dziad - Wschodniosłowiański demon leśny; patrz Borowy -Ł- Łobasta - Znany w Rosji demon wodny o cechach Utopca; patrz Utopiec -M- Majka - patrz Nawka Mamuna - Znany na ziemiach polskich żeński demon podmieniający dzieci. Mara - patrz Zmora Mawka - patrz Nawka Mora - patrz Zmora -N- Nawka (Nawija, Mawka, Majka) - Znany na Bałkanach demon śmierci pochodzący od dusz dzieci zmarłych śmiercią gwałtowną; cechowała je szczególna napastliwość za przerwane życie; niekiedy występują w postaci ptaków zwiastujących swoją obecność przenikliwym piszczeniem; niekiedy kojarzone z demonem wodnym Wodnikiem, który miałby nimi władać; nazwa pochodzi od prasłowiańskiego "*nav", co znaczy "trup". -O- Obłocznik - patrz Płanetnik Oczeretnik - Wschodniosłowiański duch leśny; patrz Borowy -P- Płanetnik (Obłocznik, Chmurnik)- Demon powietrzny znany w Polsce i na Ukrainie; jest wcieleniem młodych mężczyzn wciągniętych w chmury tuż przed burzą; miał właściwość sterowania chmurami, był gromowładny. Płonek (Boginiak, Odmieniec) - Dziecko podmienione podczas nieuwagi rodziców przez Wiły lub Rusałki; niekiedy powodem podmiany był zbyt długi okres, w którym dziecko nie zostało jeszcze ochrzczone. Pływnik - patrz Utopiec Południca (Przypołudnica) - Demon powietrzny żeński znany w Polsce; Południca pojawiała się w południe powstając z wiru powietrznego (lub wg innych wersji biorąc swój początek z dusz osób zmarłych przed ślubem); miała negatywny wpływ na pracujących w polu. Przypołudnica - patrz Południca -R- Rusałka - Demony wodne żyjące nad brzegami rzek i jezior; występowały w postaci młodych dziewcząt o długich wiecznie wilgotnych włosach (niekiedy o przenikliwym ciele, przez które widać wnętrzności); swoim urokiem oraz śpiewem wabiły młodych mężczyzn, a ten który uległ i zbliżył się do kręgu Rusałek tańczył w nim, aż do całkowitego wyczerpania i śmierci lub został zniewolony pieszczotami, które doprowadzały go do śmierci; Rusałki są znane niemalże wyłącznie na Białorusi i są prawdopodobnie słowiańską pożyczką rzymskiej "rosalii" - czas i sposób zapożyczenia nie są jasne; patrz też Wiła -S- Samodziwa - Południowosłowiański demon wodny o cechach Wiły; patrz Wiła Samowiła - Południowosłowiański demon wodny o cechach Wiły; patrz Wiła Skarbnik - Duch kopalni wędrujący jej korytarzami; nie zawsze życzliwy, pilnujący swoich bogactw ukrytych, gdzieś w najgłębszych korytarzach. Strzyga (Strzygoń, Strzyg, Strzyżeń) - Demon śmierci w postaci ptaka (sowy) znany u Słowian zachodnich wysysający krew swoim ofiarom; słowiańska Strzyga jest prawdopodobnie pożyczką łacińską ("Striga"), nieznane są czas i droga zapożyczenia; niewykluczone, że Strzyga zastąpiła w zachodniej Słowiańszczyźnie Upiora. -T- Topielec - patrz Utopiec Topiec - patrz Utopiec -U- Ubożę (Domowy, Domawik, Gospodarz) - Znany na ziemiach polskich życzliwy demon domowy; nazwa pochodzi od słowa "bóg" oznaczającego bogactwa, a w zestawieniu "u-bogi" jako przysparzający bogactw lub według drugiej wersji jako "nie posiadający bogactw"; żył pod kominem, pod progiem, na strychu; szczególnie aktywny był w nocy, gdy pojawiając się tu i tam sprawdzał pracę gospodarza i poprawiał ją; dla Ubożęcia pozostawiano resztki posiłków (szczególnie w Wielki Czwartek), on w zamian ostrzegał gospodarzy przed niebezpieczeństwami. Upiór (Upir) - Przez Słowian uznawany za żywego trupa demon śmierci żywiący się krwią i ciałem ludzkim; Upiory pochodzą od dusz wisielców i samobójców; szczególnie napastliwe w stosunku do własnej rodziny. Utopek - patrz Utopiec Utopiec (Utopek, Pływnik, Wirnik) - Złowrogi demon wodny pochodzący od dusz osób utopionych; pod różnymi nazwami znany w całej Słowiańszczyźnie; zamieszkiwał akweny wodne; występował w postaci ryby, niekiedy wychodził z jezior i rzek pojawiając się w postaci ludzkiej, demona można było poznać po ociekającej z niego wodzie oraz kałużach, które pozostawiał wszędzie tam, gdzie się pojawił. -V- Velevitka - Demon śmierci znany na Kaszubach; prawdopodobnie wcielenie Welesa. -W- Wampir (Wąpir, Wąpierz, Ząpir) - Demon śmierci, wcielenie dusz wisielców i samobójców; nazwa wg Brucknera pochodzi od prasłowiańskiego "*ząpir" czyli "wydęty"; cechowało go pastwienie się nad ofiarą, aż do śmierci. Wiedźma - patrz Baba Jaga Wilczy Pasterz (Vucji Pastir) - Południowosłowiański demon leśny; patrz Borowy Wiła (Samowiła, Samodziwa, Dziwożona) - Demony wodne żyjące nad brzegami rzek i jezior znane Słowianom południowym i wschodnim; nazwa demona może pochodzić od prasłowiańskiego "*viti" czyli "wić się"; przybierały postać młodych dziewcząt, czasem łabędzi; Wiły niekoniecznie miały złowrogi charakter: zapewniały dobre połowy rybakom, lecz rozgniewane utrudniały życie w najróżniejszy sposób: rwały sieci, płoszyły ryby, podmieniały lub porywały dzieci (dziecko, które wychowywało się wśród Wił nie było już potem normalnym dzieckiem - stawało się uciążliwe, nadpobudliwe, miało nieproporcjonalne części ciała lub przeciwnie stawało się zamknięte i lękliwe; dzieci takie znane są jako: płonki, boginiaki, odmieńce); istniał przesąd, że kto zobaczy Wiłę będzie za nią tęsknił przez całe życie; Wiły były wcieleniem dusz dziewcząt zmarłych w młodym wieku. Wirnik - patrz Utopiec Wodjanoj - Wschodniosłowiańska odmiana Wodnika; patrz Wodnik Wodnik (Wodianoj) - Demon wodny uchodzący za władcę wód oraz innych demonów wodnych (Utopców itp.); występował w postaci ryby (wyróżniającej się wielkością wśród innych ryb); corocznie żądał ofiar (topielców) tropiąc nieostrożnych kąpiących się; aby zapobiec ofiarom z ludzi składano mu celowe ofiary ze zwierząt (kur, koni itp.). -Z- Zmora (Mora, Mara) - Duch śmierci pochodzący w głównej mierze z dusz osób zamordowanych; znany Słowianom zachodnim i południowym. -Ż- Żmij - W tradycji polskiej duch powietrzny, przyjazny człowiekowi; walczący razem z Perunem przeciwko siłom śmierci; w innych częściach ziem zamieszkanych przez Słowian wcielenie Welesa o złowrogim nastawieniu do ludzi. |
© 2002-2007 Fronsac