Nazwa "Italia" pochodzi prawdopodobnie jeszcze z czasów, gdy język praitalski zachowywał spójność na całym terenie zamieszkanym przez Italików. Początkowo nazwa ta odnosiła się do południowej części Półwyspu Apenińskiego, następnie przeniesiona została na całe terytorium opanowane przez plemiona Italików.

Szacuje się, że język italski uległ zróżnicowaniu ok. IX w. p.n.e. Od tego czasu można już mówić o odrębnych językach italskich. Język praitalski zwany jest niekiedy sabellickim.

Język umbryjski używany był przez Umbrów – lud zamieszkujący północno-wschodnią część Półwyspu Apenińskiego (na południe od siedzib Wenetów, na wschód od Etrusków). Umbrowie słynęli z pobożności, chociaż Latynowie, w okresie, gdy zaczęła zaznaczać się ich dominacja, zwykli nazywać wszystkich prostakami.

Język umbryjski jest słabo zaświadczony, jednak jeden z zabytków nie ma sobie równych. 7 tablic brązowych, odkrytych w 1444 r., znanych jako „Tabulae Iguvinae” („Tablice iguwińskie”) zawiera opisy rytuałów umbryjskich oraz dekrety prawne. Tablice sporządzono pismem etruskim (teksty starsze) oraz łacińskim (teksty młodsze). Okres powstawania tablic szacuje się na ok. 130 lat (od 200 do 70 r. p.n.e.). Język umbryjski zanikł w czasach klasycznych.

Język wenetyjski używany był przez lud zwany Wenetami. Wenetowie zamieszkiwali obszar późniejszej rzymskiej prowincji Venetia (od Morza Adriatyckiego między Wenecją a Triestem do Alp). Zabytki języka wenetyjskiego nie są liczne. Łącznie jest ich ok. 250, lecz są to tylko krótkie napisy (inskrypcje nagrobne i pochwalne). Napisy z czasów wcześniejszych (500-150 r. p.n.e.) sporządzone zostały pismem etruskim, późniejsze pismem łacińskim. Przed końcem I w. p.n.e. język wenetyjski wyszedł z użycia, zastąpiła go łacina.

Języka oskijskiego używano w południowej części Półwyspu Apenińskiego. Posługiwało się nim wiele ludów zamieszkujących tamte strony. Wiadomo, że język oskijski był bardzo rozpowszechniony (prawdopodobnie przed zaznaczeniem się dominacji łacińskiej na półwyspie język ten miał największe grono mówiących nim). Poświadczony jest wyłącznie inskrypcjami pochodzącymi z I i II w. p.n.e., spisanymi przy użyciu alfabetu etruskiego. Część późniejszych tekstów spisano pismem łacińskim. Inskrypcje znalezione na samym południu półwyspu sporządzono pismem greckim. Warto zaznaczyć, że najbardziej południowe pobrzeża półwyspu zamieszkane były przez Greków oraz Mesapijczyków (mówiących językiem mesapijskim zaliczanym do grupy iliryjskiej).

Jak wspomniano językiem oskijskim posługiwali się nie tylko Oskowie, lecz też Samnici – lud rolniczy – mieszkający między wzniesieniami Abruzzów i Molise. Samnici słynęli ze swej waleczności i szlachetności. Państwo samnickie uległo ostatecznie Latynom w 295 r. p.n.e. W bitwie pod Sentinum naprzeciw siebie stanęły wojska rzymskie w sile ok. 36 tyś żołnierzy oraz wojska samnickie (walczące w ramach sojuszu samnickiego wraz z Umbrami i Etruskami przeciw Rzymowi). Po stronie samnickiej zginęło ok. 25 tyś. żołnierzy (liczebność armii samnickiej nie jest dokładnie znana, ale na pewno nie byłą znacząco wyższa od liczby ofiar). Samnici słynęli z walki do zwycięstwa lub całkowitej śmierci. Od tego czasu Latynowie zapanowali na całym półwyspie. To wydarzenie to jedna z zagadek historycznych, gdyż idące Samnitom z pomocą wojska umbryjskie i etruskie zostały wcześniej zatrzymane przez armię rzymską i nie dotarły na czas na miejsce bitwy.

Było wiele pomniejszych ludów na Półwyspie Apenińskim. Część z nich nie pozostawiła po sobie trwałych śladów.

Faliskowie mówili dialektem języka łacińskiego (lub jak chcą niektórzy – językiem faliskijskim). Zamieszkiwali tereny na północ od Rzymu. Wbrew pozorom byli ludem, który nie uległ Rzymowi na skutek konfliktu zbrojnego. Faliskowie ulegli powolnej asymilacji z ludem Latyńskim. Gdy Rzym budował drogę Via Amerina w kierunku Ameli, Faliskowie zbudowali przy niej miasto Falerii Novi. Obie strony czerpały z niego korzyści, lecz integrująca siła Rzymu stopniowo pozbawiłą Falisków własnej odrębności.

Inne ludy italskie, o których ślad całkowicie nie zaginął to Picenowie (sąsiedzi Umbrów), Apulowie (mieszkający na południu), Marsowie (sąsiedzi Latynów).

Co można powiedzieć o plemieniu Latynów? Latynowie byli prostym ludem rolniczym (podobnie jak Samnici). Zamieszkiwali obszary nadmorskie u ujścia Tybru. Rok 753 p.n.e. jest tradycyjną datą założenia Rzymu. Oczywiście wpływ Rzymu na Półwyspie Apenińskim stopniowo wzrastał, lecz w sposób znaczący dopiero od ok. IV w. p.n.e. Wcześniej nikt raczej nie wskazałyby Rzymian jako przyszłych dominatorów na półwyspie, a tym bardziej w całym basenie Morza Śródziemnego. Łatwiej obstawić byłoby Etrusków bądź Samnitów. Dynastia etruska panowała w Rzymie od 616 do 509 r. p.n.e., Samnici stanowili natomiast znaczącą siłę militarną. Ekspansjonizm Latynów przypieczętowany został w bitwie pod Sentinum, gdy pokonane zostały oddziały koalicji Umbrów, Etrusków i Samnitów przeciw rzymskiej ekspansji. W 90 r. p.n.e. Rzymianie nadali obywatelstwo rzymskie mieszkańcom Półwyspu Apenińskiego, przyczyniając się do stopniowej utraty tożsamości przez ludy italskie oraz Etrusków.

Wraz z rozwojem potęgi Rzymian, stopniowo rozprzestrzeniał się język, którym mówili. W pierwszych wiekach naszej ery z użycia wyszły języki italskie oraz większość języków celtyckich  (w Galii i Hiszpanii), ich miejsce zajmowała łacina. Cesarstwo Rzymskie zaniosło język łaciński do całej Europy Zachodniej (od Płw. Iberyjskiego przez Galię po zachodni brzeg Renu i południowy brzeg Dunaju), Afryki Północnej (wybrzeże Morza Śródziemnego). W podbitej przez Rzymian w I w. n.e. Brytanii zamieszkana przez celtyckie plemiona brytańskie, język łaciński nie przyjął się jako dominujący. Inna była sytuacja w Dacji zajętej za czasów cesarza Trajana. Dacja była najbardziej wysuniętym miejscem na wschód, gdzie łacina wyparła rodzimy język (przed łaciną w Dacji posługiwano się językiem dackim należącym do grupy trackiej). We wschodnich prowincjach Cesarstwa już wcześniej, dzięki wpływom greckiej kultury i nauki, rozprzestrzenił się język grecki (Azja Mniejsza, Egipt). Warto dodać, że ożywione kontakty między prowincjami Cesarstwa sprawiały, że łacina utrzymywała jednolitość na tak dużym terytorium (zarówno w prowincjach przez nią zdominowanych, jak również w innych prowincjach, gdzie posługiwał się nią zdecydowanie mniejszy odsetek ludzi).

Analogiczna sytuacja miała miejsce, gdy dialekt rzymski języka łacińskiego nawarstwił się na inne dialekty łacińskie (np. faliskijski) w skutek ekspansji Rzymu, nadając podzielonemu na dialekty językowi jednolitość.

Po upadku Cestarstwa Zachodniorzymskiego wzajemna więź między dawnymi prowincjami rozluźniła się, dało to początek dialektom, które z czasem stały się zalążkami nowych języków zwanych romańskimi (od "lingua Romana" - język rzymski).

Łaciński język literacki początkowo oparty był na twórczości Enniusza (tworzącego na początku II w. p.n.e.), w latach późniejszych wprowadzono nową normę (twórczość Cezara i Cycero w II poł. I w. p.n.e.). W II w. n.e. zaznaczył się powrót do norm z czasów Enniusza. Lecz język literacki z biegiem czasu wykazuje coraz więcej różnic w stosunku do języka potocznego. W czasach, gdy upadało Cesarstwo, upadła też edukacja i kultura, a do języka literackiego  napłynęło wiele potocznych słów powodując jego "barbaryzację".

Łacina średniowieczna pozostawała w służbie kościoła, będą nie tylko językiem liturgicznym, ale uniwersalnym językiem w kontaktach międzynarodowych, w dyplomacji, w nauce. Renesans oczyścił łacinę z jej naleciałości średniowiecznych, do łask wrócił klasyczny język literacki, lecz po tym okresie znaczenie łaciny bezpowrotnie zmalało. Dziś jest językiem liturgicznym.